ქალაქი
ქალაქი დაახლოებით დიდი და მუდმივი საცხოვრებელია.
1988 წელს გაერომ , ქალაქი ასე აღწერა :
ქალაქი არის მაღალი მოსახლეობის სიმჭიდროვე , პოლიტიკური ,
ადმინისტრაციული და ისტორიული ცენტრი.
სადაც ძირითადად , არასასოფლო – სამეურნეო მრეწველობა ფუნქციონირებს.
და ქალაქის მონაცემები და ფუნქციები აქვს , რომელიც ძირითადად ადგილობრივი
სახელმწიფოს მხრიდან იმართება.
ქალაქის და სოფლის განსხვავებული მონაცემებია შემდეგნაირად შეიძლება გაიყოს :
- ფართობი
- ეკონომიკური საქმიანობის სტატუსი და ტიპი
- დასაქმების ხარისხი და სოციალური სტრატიფიკაცია
- ურთიერთობების და დღესასწაულების სირთულის დონე
- როგორია გამოყენებადობა სოციალური, კულტურული, ეკონომიკური და
პოლიტიკური ინსტიტუტების
- რაოდენობა და მოსახლეობის კომპოზიცია
სიტყვა
გონაბადის უძეველეს ტერიტორიას ქალაქს უწოდებდნენ და მსოფლიოში უძველესი
და ყველაზე გრძელი ქანატი ამ ქალაქში არის.
სიტყვა “ქალაქი” გამომდინარეობს შუა სპარსული და უძველესი სპარსული ენის
χşaθra – სგან.
Xšaθra ძველ სპარსულად ნიშნავს სამეფოს.
მნიშვნელობა მსოფლიოში
სიტყვა Urban ინგლისურიდან და Urbain ფრანგულიდან , ლათინური Urbanus – დან
წარმოიშვა , და ნიშნავს ქალაქი ან ქალაქის კუთვნილს. აგრეთვე Urbs რომაელების
ქალაქსაც უწოდებდნენ.
უკანასკლელი ათწლეულის მანძილზე გეოგრაფებმა , სოციოლოგებმა ,
ეკონომისტებმა , დემოგრაფებმა და სხვა მეცნიერებმა ქალაქის მნიშველობა სხვა და
სხვა ნაირად აღწერეს.
ენგელსის და მარქსისნაირმა სოციოლოგებმა ქალაქი დაახასიათეს , მოსახლეობის
კონცენტრაციით , წარმოების საშუალებებით , კაპიტალიზმით , საჭიროებით და
მოთხოვნილებებით და ა.შ. ასევე მათი აზრით ქალაქში სოციალური შრომა
გაყოფილია.
გეოგრაფები ქალაქს ახასიათებენ ხელოვნური ქუჩებით , შენობა – ნაგებობებით და
ორგანიზაციებით , რომლებიც ქალაქში ყოფა – ცხოვრებას არეგულირებს.
ისტორიკოსები , ქალაქს ისტორიიდან გამომდინარე ახასიათებენ.
ეკონომისტების აზრით , ქალაქი ის ადგილია , სადაც მოსახლეობის შემოსავალი და
ცხოვრების ტიპი ძირითადად არასასოფლო – სამეურნეო სისტემაზეა
დამოკიდებული.
დემოგრაფებს მიაჩნიათ რომ , ქალაქი მოსახლეობის რაოდენობით განისაზღვრება.
ქალაქის ურბნის დიზაინერები მიიჩნევენ რომ , კომპლექსი არის ორგანიზებული
ორგანიზაცია , რომელიც შედგება სამი ძირითადი კომპონენტისგან :
წარმოსახვისგან, აქტივობისგან და სხეულისგან , რომლებიც მუდმივად
ვითარდებიან.
ურბანისტები ქალაქს უწოდებენ ისეთ ადგილს სადაც , ადამიანებმა დედამიწას თავი
დაანებეს და ფიქრი დაიწყეს.
სხვადასხვა აზროვნების და სოფლ – მხედველობის გამო ქალაქს მრავალი
მნიშვნელობა გააჩნია.
ქალაქის განსაზღვრის ძირითადი ორი კრიტერიუმი :
ყველა მცდელობაში , ქალაქის ძირითადი დეფინიციისთვის ორი კრიტერიუმი
განიხილება :
1 . მოსახლეობის თვალსაზრისით ქალაქის ზომის განსაზღვრა.
2 . მოსახლეობის სიმჭიდროვეზე (შედარებითი მოსახლეობისთვის) კვოტის
განსაზღვრა.
მეორე კრიტერიუმი მილსმა განსაზღვრა.
ქალაქი ტერიტორიაა , სადაც მიწა , შენობა – ნაგებობებისთვის გამოიყენება ვიდრე
სხვა რესურსებისთვის. განსაკუთრებით კაპიტალიზმი გამოიყენება მიმდებარე
ტერიტორიებთან შედარებით უფრო მეტად.
რადგან მოსახლეობა , თავის საცხოვრებელ სახლთან ახლოს მუშაობს.
ასევე შეგვიძლია , ქალაქი დავარქვათ იმ ადგილს , სადაც პროდუქტები ,
სამრეწველო სერვისები და სამუშაო ადგილები უფრო მეტია.
ზოგადად , ქალაქი , ის ტერიტორიაა სადაც შედარებით მრეწველობა და წარმოება
უფრო მეტია.
ზოგადად , ქალაქებში განვითარებული სისტემებია ჰიგიენისათვის , წყალი და დენი ,
მიწის სტატუსი , მოსახლეობა და ტრანსპორტირებისთვის.
ირანში
ქალაქი , ის ადგილია რომელიც გეოგრაფიული ლიმიტებით კანონიერ ფართობზე ,
მდებარეობს სამშენებლო ტექსტურებით , სამუშაო ადგილებით და სხვა
გარემოებებით. მათ ინდივიდუალურად დიდი მნიშვნელობა აქვთ ქალაქისთვის.
ქალაქის მუდმივი მაცხოვრებლები , სავაჭრო ობიექტებში , ბიზნესებში ,
მრეწველობაში , სოფლის მეურნეობაში , სერვისებში და ადმინისტრაციულ
საქმიანობებში არიან დაკავებულები. აგრეთვე ურბანულ მომსახურეობაში ,
სავარაუდოთ თვითკმაყოფილებაში არიან. უნდა ჰქონდეს სოციალური გაცვლის
ცენტრი ასევე ეკონომიკურ , კულტურულ და პოლიტიკურ სფეროს უნდა
იზიდავდეს. ქალაქს სულ მცირე ათი ათასი კაცი მოსახლეობა უნდა ჰყავდეს.
მერიის შექმნა ნებისმიერ სიტუაციაში და სფეროში , საჭიროა.
მიუხედავად იმისა რომ , თუ მოსახლეობა ხუთიათას კაცზე ნაკლებია, შინაგან
საქმეთა სამინისტროს შეუძლია ამ ადგლას თავჯდომარის და მერიის შექმნა მანც
მოახდინოს.
ძველ სპარსულ ენაზე „ქალაქს“ „ხეშთს“ უწოდებდნენ რაც სამეფოს ნიშნავდა.
ავესტას დროს , ეს სიტყვა „ხაშთარ“ ნიშნავდა , რომელიც ახალ სპარსულში ქალაქს
ნიშნავს და ავესტაური სიტყვისგან არის წამოშობილი.
1956 წლიდან , სოფელს ქალაქად გადაქცევისთვის სჭირდებოდა მინიმუმ 5000
მოსახლეობა.
1986 წლიდან , ეს რაოდენობა 10 000 – მდე გაიზარდა და ამის შემდეგ 1992 წლიდნ
კანონი ისევ შეიცვალა და სადაც მერია არსებობდა ის ადგილი ქალაქად იწოდებოდა.
1996 – დან 1999 წლამდე ათი წლის მანძილზე , 400 ქალაქის შექმნის მიზეზი გახდა.
და ქალაქის მოსახლეობამ 70 % – ით მოიმატა.
სიტყვა „ქალაქის“ მნიშვნელობა ძველ დროს
სიტყვა „ქალაქს“ ადრე უფრო ფართო მნიშვნელობა ჰქონდა და ქვეყანის , რეგიონის ,
შტატის , და სახელმწიფოს მნიშვნელობითაც კი იყენებდნენ.
დროთა განმავლობაში , ამ სიტყვის მნიშვნელობა შემცირდა და დღევანდელი
ქალაქის მნიშვნელობა მიიღო.
სიტყვა „ქალაქი“ აღმოსავლეთ ირანში სიტყვა „ქანთას“ (Kanta) ჰგავს რომელიც
ნიშნავს „გალავანს და ტვირთს“ . სიტყვის მნიშვნელობა კი ერთმანეთთან ახლოსაა.
მაგალითად „სმარქანდშის“ ადრე მარაკანტი ერქვა.
ირანის აღმოსავლეთ რეგიონებში სიტყვა „Kanta – Kantha“ დაცულ ქალაქს ნიშნავდა.
ისე გამოდის რომ ამ სიტყვას ადრე გალავნის და კედლის მნიშვნელობა ჰქონდა.
მეორე მხრივ Kad – Ked სახლს ნიშნავდა.
მე – 3 საუკუნეში , ქვაზე გრავირებებიდან გამომდინარე რეგიონს , stry (ფაჰლავის
ტექსტებში „ქლაქი“ = sahr) უწოდებდნენ.
აგრეთვე ტერიტორიებსაც ქალაქი ერქვათ.
ცენტრში პროვინციას და კაპიტალს ეწოდებოდა „ქალაქი“.
ქალაქს მერია მართავდა ,რომელიც მე-3 საუკუნეში ადგილობრივ მეფედ მიიჩნეოდა.
პროვინციის მმართველებს კი თავად მეფე ირჩევდა.
რეგიონებს ან ქალაქებს ერთი გუბერნატორი და ერთი მღვდელი მართავდა.
ქალაქი ან რაიონი რამოდენიმე სოფლად იყო დაყოფილი , და ეს სოფლები
შესაძებელია თვით პატარა დასახლებისგან იყოს შექმნილი.
სოფელი ყველაზე პატარა დასახლებაა სადაც მისი მმართველი ერთი გლეხია.